Alexey Navalny: Sisteme Karşı Çıkan Lider
Alexey Anatolyevich Navalny; bir avukat, aktivist, Rusya Federasyonu’nda ünlü bir muhalefet blog yazarı, Yolsuzlukla Mücadele Vakfı'nın kurucusu, her ne kadar resmiyet kazanmasa da Geleceğin Rusya’sı Partisi'nin genel başkanı. Onun için dünyanın en etkili birkaç devlet adamından biri olan Rusya devlet başkanı Putin’in çekindiği tek kişi diyorlar. Kimilerine göre devlet adına çalışan sözde muhalif, kimilerine göre ise Rusya’nın modern Lenin’i. Hiç kuşku yok ki Rusya’daki muhalifler için bu yüzyıldaki tek lider. Son yıllarda Rusya iç politikasının en önemli siyasi figürü olan Navalny’yi yakından tanıyalım.
Özel Hayatı
Alexey Navalny, 4 Haziran 1976 tarihinde Moskova yakınlarındaki askeri bir kasaba olan Butyn'de doğdu. Aslen Çernobilli olan babası Anatoly Navalny, Kiev Suvorov askeri okulundan mezun olduktan sonra Moskova'ya atandı. Babasının işlerinden dolayı Alexey, çocukluk yıllarını askeri kasabalarda geçirdi. Anne Lyudmila Ivanovna ise Moskova’nın Zelenograd yerlisindendir. Lyudmila, Devlet Yönetim Üniversitesi'nden mezun olduktan sonra mikro elektronik üretimi ile uğraşan bir araştırma enstitüsünde uzun yıllar laboratuar asistanı olarak çalıştı. Daha sonra Lyudmila asistanlık görevinden ayrılarak ağaç işleme fabrikasına girdi (1). Anne Lyudmila’nın çalıştığı bu fabrika 90’lı yılların başında yaşanan ekonomik buhrandan dolayı iflas kararı alınca Anatoly ve Lyudmila çifti fabrikayı satın aldılar. Uzun yıllar Moskova içersinde dokumacılık faaliyetiyle uğraşan çift daha sonra emeklilik kararı alınca fabrikayı devrettiler. Bugün emeklilik günlerini yaşayan çift Moskova’da yaşamaktadır. Alexey aile fabrikasının faaliyette olduğu dönemde şirketin %25’ine hissedardı. Şirketin dış ticaret departmanında çalışan Alexey, hem Rusya’daki ticaret ortamını yakından görme fırsatını yakaladı hem de Avrupa’daki ticari faaliyetlerin standardını görerek Rusya’daki sistem ile karşılaştırma yapabildi (2). Babasının işinden dolayı askerler arasında geçen çocukluk yılları ona milliyetçilik ruhunu aşılarken, aile fabrikasını yönetirken karşılaştığı oligark yapılar onu yolsuzluklarla mücadeleye yönlendiren ilk adım oldu.
Alexey, ekonomist Yulia Navalnaya ile 2000 yılında dünya evine girdi. Bu evlilikten Daria ve Zakhar isimli iki çocukları var. Moskova'nın güneydoğusundaki Maryino semtinde 3 odalı bir dairede yaşayan çift, çocuklarının ikisini de bir belediye okulunda gönderiyor (2). Alexey’in Oleg adlı bir de erkek kardeşi bulunmaktadır.
Eğitimi
Alexey Navalny, 1994 yılında Moskova yakınlarında Kalininets köyündeki sıradan bir okul olan Alabinsk’ten mezun olduktan sonra Rusya Halkların Dostluk Üniversitesi hukuk fakültesine girdi. 1997 yılında hukuk fakültesinden mezun olup avukat olan Navalny, 1999 yılında Rusya Federasyonu Hükümeti Finans Akademisi bölümüne girerek ekonomi diploması da almıştır (3). 2010 yılında ise Yale Üniversitesi’nin Yale World Fellows programına çağırılarak altı aylık bir eğitim sürecinden de geçmiştir (4). Her yıl üçüncü dünya ülkelerinden yaklaşık 15 üstün yetenekli insanı seçerek düzenlenen Yale World Fellows programı (5) için Garry Kasparov, Evgenia Albat, Sergei Guriev ve Oleg Tsyvinsky Navalny için referans olmuşlardır (6).
Siyasi Faaliyetleri
Navalny siyasi hayatına 2000 yılında Yabloko Demokrat Partisi'nde (YDP) başladı. Partinin Federal Siyasi Konseyi'nin bir üyesiydi. İki yıl sonra, başkentteki Yabloko şubesinin bölge konseyine seçildi. 2004'ten 2007'ye kadar partinin Moskova bölge şubesine başkanlık etti (7). YDP Kurulu’nun 2007 yılında aldığı ihraç kararına kadar parti adına çalışmalarını sürdürmüştür. YDP’nin ihraç kararında ise milliyetçi faaliyetlerle partiye zarar verdiği şeklinde bir gerekçe bulunmaktadır (8).
Navalny’nin ilk ciddi siyasi girişimleri 2004 yılına dayanmaktadır. Kentsel gelişimde yolsuzluğa ve vatandaş haklarının ihlaline karşı olarak Moskovalıları Koruma Komitesi’ni kurdu. Bir yıl sonra da yine Moskova’da “Evet!” adlı yeni bir gençlik hareketini başlattı (9). Bu hareketin ardından Ulusal Demokratik Halk Hareketi adlı yeni bir siyasi oluşum inşa etti. Rusya’daki tüm muhalif unsurları hükümete karşı tek bir çatıda birleştirmeyi hedefledi. Bu harekete Sergei Gulyaev ve Zakhar Prilepin gibi muhalif yazar ve aktivistler eşlik ettiler (10). Daha sonra hareketinin diğer Rusya koalisyonuna katılması planlandı. Ancak bu plan diğer koalisyon güçleri tarafından kabul görmediği için hayata geçirilemedi. 2008 yılında özel yatırımcıların haklarının korunmasını amaçlayan Azınlık Hissedarları Birliği kurdu (11). Bu girişimin ardından kendi blog sayfasını oluşturarak devlet içindeki yolsuzlukları açıklamaya başladı. Hedeflediği ortak koalisyon fikri gerçekleşmeyince bireysel mücadele yolunu seçmeyi tercih etti.
İlk büyük yolsuzluk ifşasını Mayıs 2008’de yayınlayan Navalny, devlete ait şirketlerinin tüccar Gunvor’a neden satıldığını belgeleriyle açıkladı (12). Navalny’ye göre Putin ve bazı petrol şirketlerinin sahipleri olan oligark gruplar devletin hazinesindeki paraları kendi aralarında kurdukları illegal bir yapıyla çalmışlardır (12). Özellikle Rosneft, Surgutneftegaz ve Gazprom Neft şirketlerinin isimlerini vererek açıklayan Navalny, Rusya’da muhalif kesim arasında bayağı bir sükse yapmıştır. Navalny’nin bu iddialarına karşılık ne Kremlin ne de patronlar cevap vermişlerdir.
2010 yılının sonlarına doğru kamu alımlarındaki suiistimallerle mücadele etmeyi amaçlayan RosPil projesinin oluşturulduğunu duyurdu (13). Projenin amacı kamu ihalelerindeki usulsüzlükleri ifşa ederek hazineye kaynak yaratmaktı. RosPil, 2011 Mayıs ayının sonuna kadar 1,6 milyar ruble tutarında devlet ihalelerindeki dolandırıcılığın tespit edildiğini açıkladı. RosPil’e katılan gönüllülerin yardımı ve Navalny’nin sosyal medyadaki çalışmaları neticesinde 337 milyon ruble değerinde dolandırıcılık bastırılmış oldu (14). Proje Rusya’da her yıl düzenlenen ‘toplum için en yararlı kaynak’ yarışmasında The BOBs ödülünü almıştır (15).
Çalışmalarını Rusya'daki en yüksek güç kademeleri arasındaki yolsuzluk eylemlerini araştıran ve kâr amacı gütmeyen tek kuruluş olarak niteleyen Navalny, 2011’den 2013’teki Moskova Belediye başkanlık seçimlerine kadar yolsuzlukla ilgili birçok proje geliştirmiştir. Bunlardan bazıları; Yolsuzlukla Mücadele Vakfı, Ros Yama İnternet Projesi ve seçimlerdeki usulsüzlükleri araştırma amacıyla kurulan Ros Vybory Projesi’dir (3). Bu projeler genç nesil ve muhalif kesim tarafından desteklenirken, muhafazakâr ve orta yaş üzeri halk tarafından ilgi görmemiştir.
Moskova Belediye Başkanlık seçimleri için düzenlediği mitinglerden bir kare
Navalny’nin ilk seçim deneyimi 2013 yılında RPR-Parnas Partisiyle girdiği Moskova Belediye Başkanlık seçimi olmuştur. Her türlü kısıtlamaya ve hükümetin aldığı erken seçim kararına rağmen sosyal medyayı aktif olarak kullanarak doğru planlama ve zamanlamayla muhalif kesimi konsolide edip seçimlere girmiştir (16). Seçim döneminde hükümet eliyle gerçekleştirilen tüm propagandalara karşı ciddi bir mücadele vermiştir. Hükümetin ‘vatan haini, halk düşmanı’ gibi birçok ağır eleştirisiyle karşı karşıya kalmıştır (17). Seçimi ikinci turda kaybeden Navalny, seçimlerde hile yapıldığı gerekçesiyle ekibiyle birlikte seçimlerin tekrar edilmesi yönünde protesto gösterileri düzenlemiştir (16). Fakat hükümet bu protesto ve mitinglere kulak kabartmayarak seçimlerde usulsüzlük yapıldığı yönündeki iddiaları reddedip Sergey Sobyanin’in Moskova Belediye Başkanlığını tescillemiştir. Navalny tüm ağır eleştirilere, suçlamalara ve karalamalara karşılık kısa bir zaman içinde gerçekleştirdiği seçim programıyla seçmenlerin %27’sinden oy alarak seçimi ikinci sırada tamamlamıştır (3).
Navalny, Rusya Adalet Bakanlığı tarafından kabul görülmese de 2012’de Leonid Volkov öncülüğünde kurulan Rusya İlerleme Partisi’nin kurucu üyesi ve genel başkanıdır (17). Parti zaman içerisinde isim değişikliğine gitmiş olsa da (şu an Geleceğin Partisi’dir (18)) Adalet Bakanlığı’nın partiye olan yaklaşımında herhangi bir değişlik olmamıştır. Rusya Seçim Kurulu’nda parti resmi olarak yer almamaktadır (19).
Siyasi Yargılamalar
4 Aralık 2011 tarihinde gerçekleştirilen tartışmalı Duma Seçimleri sonrası yaşanan protesto gösterilerinin en ön safında Navalny vardı. Seçimlerden bir gün sonra Chistoprudny Bulvarı’ndaki mitingde konuşan Navalny: "Şu anda burada Kremlin ve Hükümet Konağı'nı alacak kadar insan görüyorum, ancak biz barışçıl insanlarız ve bunu henüz yapmayacağız. Fakat bu usulsüzlüklere karşı daha fazla tahammülümüz yok. Biz halkız ve gerçek gücüz. Bunu anlamaları gerekiyor. Önümüzdeki yıl gerçekleştirilecek başkanlık seçimlerinde bu hırsızlığı yapan Birleşik Rusya Partisi ve onun liderine (Putin) oy vermeyin” şeklinde halka seslendi (20). Bu miting sonrası Navalny ve ekibi Rusya Merkez Seçim Komisyonu’nun izinsiz gösteri yapma maddesi gereği tutuklanarak cezaevine gönderildiler. İlk kez siyasi tutuklamayla karşılaşan Navalny 15 gün hapis cezasına çarptırıldı (3). Kendi açıklamasına göre Kremlin’in bastırma, sindirme ve korkutma odaklı tutuklama kararlarına karşılık benimsemiş olduğu çizgiden vazgeçmeyerek siyasi mücadelesini devam ettirmiştir.
Tverskaya Büyük Mitingde eşiyle birlikte ön sırada yer aldı
Zaman içerisinde hükümet tarafından gelen ceza ve engelleme kararlarının ardından ilk tepkiler kendi destekçilerinden sonra Batı’dan gelmeye başlamıştır. Doğal olarak Batı ile Navalny arasında organik olmasa da insan hakları, siyasi haklar ve özgürlük kavramları aracılığıyla bir köprü kurulmuştur. Navalny yargının verdiği siyasi ceza ve kısıtlamalara karşı ilk hak aramalarına Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nden (AİHM) başlamıştır.
Navalny’nin AİHM’e götürdüğü ilk dosya 6 Mayıs 2012 tarihli Kudrinskaya Meydanı’ndaki protestolar sonrası açılan dava olmuştur. Putin’in anayasa değişikliği ile yeniden devlet başkanı olmasına tepki gösteren protestocular Kudrinskaya Meydanı’nda toplanarak hükümet aleyhine gösteriler yapmıştır. Bu göstericilerin en ön safında ise tahmin edileceği üzere Navalny yer almaktaydı. Hükümet güvenlik güçleri aracılığıyla protestocuları bastırırken Navalny’yi tutuklayarak 15 günlük hapse mahkûm etmiştir (21). Navalny bu tutuklama kararına itiraz etti ve 15 günlük hak mahrumiyetini ilk kez AİHM’e götürdü. AİHM yargının aldığı bu kararı kınarken, Navalny’nin serbest bırakılması yönünde hükümete çağrıda bulundu. Daha sonraki siyasi yargılanmaları başta olmak üzere Rusya içerisindeki muhaliflerin hakkını da AİHM’de aramaya başladı ve avukatlık kimliğiyle AHİM’in Rusya temsilciliği görevini üstlendi (22).
Kirovles Davası
Hiç kuşkusuz Navalny – Kremlin – AİHM üçgenindeki en önemli konu 2013 yılında açılan Kirovles Davası’dır. Navalny ve kardeşi Oleg’in 2008 yılında 600 milyon euroyu Yves Rocher mağazasından zimmetine geçirdikleri iddiası ve akabinde Navalny’nin 5 yılla cezalandırılması yıllardır devam eden AİHM – Rusya arasındaki gerilimin de odağını oluşturmaktadır. Kirovles Davası’na karşı duran AİHM, Rusya’yı Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne aykırı davrandığı gerekçesiyle suçlamıştır (23). Navalny kendini savunma amacıyla Rusya Yüksek Mahkemesi’ne de başvurarak davanın yeniden görülmesini talep etmiştir. Rusya Yüksek Mahkemesi 5 yıllık hapis cezasını tahliyeye çevirmiştir (24). Fakat Navalny’nin siciline düşen bu karar nedeniyle siyasi kariyeri risk altında girmiştir. Bu dava ve suçlamalar nedeniyle sicili kirlenen Navalny iki dönem başkanlık seçimlerine katılamamıştır. Bu duruma itiraz eden Navalny, seçim dönemleri boyunca seçimlerin boykot edilmesi yönünde çağrılarda bulunmuş, buna yönelik mitingler düzenlemiştir. Büyük katılımlı 2017’deki Tverskaya Caddesi’ndeki miting sonrası ise yargı tarafından yasadışı eylem yaptığı gerekçesiyle 20 bin ruble para cezasına ve 15 gün hak mahrumiyeti kararına çarptırılmıştır (25).
Ülkesine Olan Bağlılık
Navalny’nin diğer Rus muhalif liderden en önemli farkı her türlü hak mahrumiyeti, siyasi kısıtlamalar ve cezalara rağmen politik mücadelesini Rusya içerisinde kararlı bir şekilde sürdürmesidir. Örneğin Putin’in bir diğer karşıt görüşlü muhalifi olan Khodorkovsky Navalny gibi benzer suçlamalar sonrası yargı tarafından verilen 10 yıllık hapis kararının ardından Almanya’ya iltica başvurusunda bulunmuştur (26). Daha sonra Berlin’de kısa bir süre yaşayan Khodorkovsky yapmış olduğu girişimler neticesinde İsviçre’ye yerleşerek vatandaşlık hakkı almıştır (27). Navalny ise kendisine yönelik tüm düşmanca tavırlara ve kendisinin iddiasına göre hükümet tarafından zehirlenerek öldürülmeye çalışmasına rağmen mücadelesini Rusya’da yapmaya kararlıdır.
Komadan uyandıktan sonra, Omsk Hastanesi
20 Ağustos 2020 tarihinde Navalny’nin basın sekreteri Kira Yarmysh tarafından yapılan basın açıklamasında Navalny’nin zehirlendiği bildirilmişti (28). Şok etkisi yaratan bu olay sonrası Navalny ailesi ve yakınları onu Berlin’e götürme kararı aldılar. 2 hafta boyunca Berlin’deki Omsk Hastanesi’nde komada kalan Navalny 7 Eylül sabahı komadan çıkarıldı (29). Ekim ayında tamamen sağlığına kavuşan Navalny ayağa kalkar kalmaz sosyal medya üzerinden kendisini zehirleyenleri videolu paylaşımlarla ifşa etti (30). Genel olarak Kremlin’i suçlayan ve hükümetin kendisini öldürmeye teşebbüs ettiğini vurgulayan Navalny 17 Ocak 2021’de ülkeye geri döneceğini, korkmadığını, ülkesini çok sevdiğini ve siyaset yapmaya kaldığı yerden devam edeceğini belirtti (31).
Zehirlenme olayının ardından 5 ay sonra Rusya'ya geri dönme kararı alan Navalny, Moskova Sheremetyevo havaalanında gözaltına alındı (32). Moskova'da polis karakolundaki işlemlerin ardından çıkarıldığı Khimki Mahkemesi tarafından 30 günlüğüne tedbir amaçlı tutuklandı. Avukatı aracılığıyla yaptığı açıklamada "polis karakolunda yargılamanın yapıldığını, kendisini yargılamak için aceleyle mahkemenin kurulduğunu, yaşadığı her şeyi basın ve sosyal medya önünde gerçekleştirdiğini ve suçsuz olduğunu" dile getirdi. Khimki Mahkemesi ise Navalny'nin şartlı hüküm giydiği ve şüpheli davranışlar sergilediği için tutuklandığını belirtirken yargılamaya ilişkin toplantının karakolda gerçekleştirilmesini ise koronavirüs tedbirleri kapsamına dayandırdı. Navalny'nin tutukluluk süresi 30 günle sınırlandırılırken, 29 Ocak'ta ikinci bir yargılama safhası olacak (33). Polis karakolundaki gözaltı süreci içinde avukatı aracılığıyla çekmiş olduğu ve sosyal medya hesabından paylaştığı videoda “20 yıldır iktidarda olan ve sizleri soyan bu çeteye karşı korkmayın, sesinizi yükseltin ve sokağa çıkın. Bu hırsızların en çok korktuğu şey insanların sokağa çıkmasıdır. Bu hırsızlar bunu görmezden gelemezler. Sokağa çıkmak politikanın özünü oluşturuyor. Bana yapılanlardan dolayı değil, kendi geleceğinizi kurtarmak ve bu hırsızlardan kurtulmak için sokağa çıkın” çağrısını yaptı (34). Geçmişte olduğu gibi her tutuklama sonrası AİHM’den ilk tepkiler gelirken İsviçre’de bulunan İnsan Hakları Ofisi de Navalny’nin derhal serbest bırakılması yönünde çağrıda bulundu (35).
Yaşadığı onca zorluğa, baskıya, tehditlere ve cezalara rağmen o Rusya’ya geri dönerek siyasetini bu topraklarda yapmaya karar verdi. En yakın arkadaşlarını faili meçhul cinayetlerle kaybettiğinde dahi mücadelesinden vazgeçmedi. Aksine bu olaylar onu daha da kamçıladı. Zehirlendi, ölümden döndü, herkes onun Almanya’ya iltica edeceğini düşünürken sağlığına kavuşur kavuşmaz ülkesine geri döndü. Her şeyden çok sevdiği, mücadele verdiği, hayatını adadığı ülkesinin topraklarına adım atar atmaz güvenlik güçlerince tutuklandı. Gözaltı sürecinde her zaman yaptığı gibi hükümeti eleştirdi. Küçük bir an yakalayıp halkına tutukluluk sırasında seslendi: “her şeye rağmen mücadeleden vazgeçmeyin, korkmayın, birlikte hareket edin ve geleceğinizi kurtarın”.
Alexey Navalny’nin hafızalara kazınmış bazı sözleri:
- Kendini beğenmiş gibi görünürsem beni affedin, ama dizlerinin üzerinde yaşamaktansa ayakta ölmek daha iyidir.
- Birleşik Rusya Partisi halkımız için en kötü gerçek. Birleşik Rusya Partisi yolsuzluğun, dolandırıcıların ve hırsızların partisidir. Ve bu partinin yok edilmesini sağlamak da ülkemizin her vatanseverinin ve vatandaşının görevidir.
- Yurtdışında bir Rus göçmeninin klişe özlem anlarını yaşadım: Siyah ekmeği gerçekten özledim. Aptalca olduğunu biliyorum ama gerçekten özledim.
- 20 yıldır iktidarda olan ve sizleri soyan bu çeteye karşı korkmayın, sesinizi yükseltin ve sokağa çıkın. Bu hırsızların en çok korktuğu şey insanların sokağa çıkmasıdır. Bu hırsızlar bunu görmezden gelemezler. Sokağa çıkmak politikanın özünü oluşturuyor. Bana yapılanlardan dolayı değil, kendi geleceğinizi kurtarmak ve bu hırsızlardan kurtulmak için sokağa çıkın.
Annesi, Teyzesi ve Kardeşiyle
2015 yılında cinayete kurban giden muhalif Boris Nemtsow ile
Alexey ve Yulia çifti 2000 yılında dünya evine girmiştir
Navalny Ailesi
Kaynakça Kaynakçada yer alan linklere en son erişim tarihi 20.01.2021’dir.
1) Moskovsky Komsomolets, “Čto Pletut Protiv Navalʹnogo”: 2012 https://www.mk.ru/politics/2012/08/28/741522-chto-pletut-protiv-navalnogo.html
2) Maxim Bogodvid, RIA Novosti, “Sud Izmenil Navalʹnomu Nakazanie S realʹnogo Na Uslovnoe”, 2013: https://ria.ru/20131016/970432356.html
3) Uznayvse, “Aleksej Navalʹnyj, Biografiya, Novosti, Foto”: https://uznayvse.ru/znamenitosti/biografiya-aleksey-navalnyy.html
4) Yale University, “The 2010 World Fellows”: https://worldfellows.yale.edu/person/alexey-navalny
5) Yale University, “The Maurice R. Greenberg World Fellows Program”: https://worldfellows.yale.edu/
6) Astro Databank, “Alexey Navalny”: https://www.astro.com/astro-databank/Nawalny,_Alexei
7) Lenta.ru, “Navalʹnyj, Aleksej Rossijskij obŝestvennyj dejatelʹ: https://lenta.ru/lib/14159595/
8) Irina Mokrousova, Irina Reznik, “Čem Zarabatyvaet Na žiznʹ Aleksej Navalʹnyj”, Vedomosti, 2012: https://www.vedomosti.ru/library/articles/2012/02/13/pesnya_o_blogere
9) Regnum.ru, “Sozdan "Komitet Zaŝity Moskvičej" Dlja Borʹby s Nezakonnoj Zastrojkoj v Stolice”, 2004: https://regnum.ru/news/278375.html
10) Danila Galperovich, “Aleksej Navalʹnyj: Intervʹju «Golosu Ameriki» i Radio Svoboda”, Golosomeriki.ru, 2015: https://www.golosameriki.com/a/navalny-interview-voa-rferl/2796991.html
11) Ria.ru, “Biografija Alekseja Navalʹnogo”, 2011:https://ria.ru/20110318/355313476.html
12) Alexey Navalny, “Gunvor”, 2008: https://navalny.livejournal.com/241270.html
13) Nikolay Petrov, “The Navalny Effect: RosPil.net”, Carnegie Moscow Center, 2010: https://carnegie.ru/2010/12/08/navalny-effect-rospil.net-pub-42105
14) Alexander Bratersky, “Navalny Donors Fret About FSB Leak”, The Moscow Times: Independent News From Moscow, 2011: https://www.themoscowtimes.com/2011/05/02/navalny-donors-fret-about-fsb-leak-a6696
15) DW, “Meždunarodnyj konkurs blogov The BOBs: "Rospil" Oderžal Dvojnuju Pobedu”, 2011 https://www.dw.com/ru/a-14983108
16) Alec Luhn, “Alexei Navalny demands recount in Moscow mayoral election”, The Guardian, 2013: https://www.theguardian.com/world/2013/sep/09/alexei-navalny-recount-moscow-election
17) Lenta.ru, “Registraciju Partii Storonnikov Navalʹnogo Priostanovili”, 2013: https://lenta.ru/news/2013/05/06/alliance/
18) Interfaks:Novosti, “Likvidirovana Partija Rossija Buduŝego", 2020: https://www.interfax.ru/russia/727914
19) Radio Svoboda, “Minjust Vnovʹ Otkazalsja Registrirovatʹ Partiju Navalʹnogo”, 2019: https://www.svoboda.org/a/29965717.html
20) Navalny2018, “Who isAlexey Navalny: Biography”, https://2018.navalny.com/en/biography/
21) BBC News, “Moscow protest: Thousands rally against Vladimir Putin”, 2011: https://www.bbc.com/news/world-europe-16324644
22) Alissa de Carbonnel, Maria Tsvetkova, “Russian Police Battle anti-Putin Protesters”, Reuters, 2012: https://www.reuters.com/article/us-russia-protests/russian-police-battle-anti-putin-protesters-idUSBRE8440CK20120506
23) NTVHaber, “Putin Muhalifi Navalny'a 5 yıl Şartlı Hapis Cezası Verildi”, 2017: https://www.ntv.com.tr/dunya/navalnya-5-yil-sartli-hapis-cezasi-verildi,lXSVUnOk6EKpkJq7rz_UcA
24) DW, “Aleksey Navalnıy’a Bir Dava Daha”, 2013:https://www.dw.com/tr/aleksey-navaln%C4%B1ya-bir-dava-daha/a-17194008
25) Alexander Utkin, “Spoiling the Holiday: How Moscow Riot Police Handled Alexey Navalny's Anti-corruption Protesters on June 12”, Meduza, 2017: https://meduza.io/en/feature/2017/06/13/spoiling-the-holiday
26) DW, “Khodorkovsky Arrives in Berlin, a day after Putin Pardon”, 2013: https://www.dw.com/en/khodorkovsky-arrives-in-berlin-a-day-after-putin-pardon/a-17314450
27) The Guardian, “Mikhail Khodorkovsky Granted Residency in Switzerland”, 2014: https://www.theguardian.com/world/2014/mar/30/mikhail-khodorkovsky-residency-switzerland
28) BBC News, “Alexei Navalny: Poisoned Russian Opposition Leader in a Coma”, 2020: https://www.bbc.com/news/world-europe-53844958
29) Alexey Malgavko, “A Clear Picture of Poisoning: The Kremlin Continues to Deny That Navalny Was poisoned, But Russian Doctors Suspected It All Along”, Meduza, 2020: https://meduza.io/en/feature/2020/09/09/a-clear-picture-of-poisoning
30) Tim Lister, Clarissa Ward and Sebastian Shukla, “Russian Opposition Leader Alexey Navalny Dupes Spy Into Revealing How He Was Poisoned”, CNN International, 2020: https://edition.cnn.com/2020/12/21/europe/russia-navalny-poisoning-underpants-ward/index.html
31) Euronews, “Kremlin Critic Alexei Navalny Says He Wıll Return to Russia on January”, 2021: https://www.euronews.com/2021/01/13/kremlin-critic-alexei-navalny-says-he-will-return-to-russia-on-january-17
32) Mary Ilyushina, Sebastian Shukla, Angela Dewan and Caitlin Hu, “Alexey Navalny Detained on Return to Moscow Five Months After Being Poisoned”, CNN International, 2021: https://edition.cnn.com/2021/01/17/europe/alexey-navalny-return-russia-germany-grm-intl/index.html?fbclid=IwAR3kZFWvqN88Sl2NsoGNHmPjAwysRDMKcctZ0XM6Iyk0vPWYftg-q83E524
33) Vladislav Gordeev, Roman Kirjanov, “Sud Arestoval Navalʹnogo Na 30 Sutok”, RBK:
34) Navalny Live in Youtube Channel, “Ne Bojtesʹ, Vyhodite Na Ulicy: Obraŝenie Navalʹnogo”, 2021: https://www.youtube.com/watch?v=oRRnj835SdI&feature=share&fbclid=IwAR268RVY-mokHK_AqJ_LawhQu5twf9bZ4Xr1h0lnQfTnYa5WLSokFl8vAHU
35) Reuters Staff, “U.N. Rights Office Calls For Immediate Release of Navalny”, 2021: https://www.reuters.com/article/uk-russia-politics-navalny-un/u-n-rights-office-calls-for-immediate-release-of-navalny-idUKKBN29N0ZT?edition-redirect=uk
Yorumlar
Yorum Gönder